در میان تجار، برای سهولت بیشتر در داد و ستدها، اسناد بسیار متفاوتی مورد استفاده قرار می گیرد مانند: چک، سفته، قبض انبار، برات، ال سی و…
قطعاً چک، پرکاربردترین و موثرترین سند تجاری در داد و ستدهای امروز است. در تعریفی ساده، چک را می توان اینگونه تعریف کرد: چک سندی حاوی دستور پرداختی است که فرد صادر می کند و به بانک دستور می دهد که مبلغ مندرج در متن چک را به فردی که چک به نام او صادر شده یا اگر در وجه حامل است به فردی که چک را در اختیار دارد، پرداخت نماید.
در یک تقسیم بندی کلی، چک ها یا توسط اشخاص صادر می شوند یا توسط بانک ها. در این دو حالت، تنها چک هایی که توسط اشخاص صادر می گردد را می توان برگشت زد.
در این مقاله قصد داریم در صورتی که مخاطبین محترم شکایت 24، به هر نحو از مالباختگان و شاکیان چک بلامحل هستند، ضمن پرداختن به موضوعات مرتبط با مسائل کیفری و حقوقی چک، آنها را با نحوه و چگونگی طرح شکایت و همچنین مراجع قضایی صالح برای شکایت کیفری و حقوقی از صادر کنندگان چک های بلامحل، آشنا نماییم و مجازات های تعیین شده در خصوص جنبه های کیفری این گونه جرایم را مورد بررسی قرار دهیم.
برای دریافت گواهی عدم پرداخت یا به اصطلاح عامیانه برگشت چک، چه اقداماتی باید انجام داد؟
طبق قوانین صدور چک، وجه چک را میتوان در تاریخ درج شده در متن چک، که به تاریخ سررسید نیز مشهور است، با ارائه به بانک، مطالبه کرد. لذا صادر کننده چک باید در تاریخ سررسید چک در حساب خود معادل وجه ثبت شده در متن چک وجه نقد داشته باشد.
هنگامی که دارنده در تاریخ سررسید یا حتی بعد از آن به بانک مراجعه نماید، بانک مکلف است اطلاعات شخصی ارائه کننده را در پشت چک ثبت نماید و از حساب صادرکننده مبلغ چک را پرداخت کند. حال اگر در حساب صادر کننده کمتر از میزان مبلغ مندرج شده در متن چک، وجه نقد وجود داشته باشد، بانک مکلف است به تقاضای دارنده چک، موجودی حساب صادر کننده را به دارنده چک پرداخت نماید.
در این حالت بانک چک را گرفته و گواهی ای به دارنده چک خواهد داد که در آن مبلغ کلی چک، مبلغی که توسط بانک به دارنده چک پرداخت شده، و همچنین مبلغ پرداخت نشده قید می گردد و به امضا و مهر رییس شعبه می رسد. این گواهی است که جایگزین چک خواهد شد و در تمام مراجع قضایی از اعتبار چک برخوردار خواهد بود.
هرچند در صورت تمایل، دارنده چک میتواند چک را به صورت کامل برگشت زده و گواهی عدم پرداخت آن را به صورت کامل از بانک طلب نماید.
شایان ذکر است ثبت اطلاعات هویتی اشخاص در پشت چک، در بدو مراجعه به بانک برای وصول وجه چک، به این منظور است که قانونگذار اختیار شکایت کیفری را صرفا به اولین فردی داده است که چک را به بانک برده و گواهی عدم پرداخت آن را دریافت می نماید.
بنابراین از آنجایی که چک بلامحل در قوانین جزایی کشور، جرم انگاری شده و جرمی مطلق و قابل گذشت محسوب می گردد، در صورتی که اولین شخصی که چک را به بانک ارائه داده، آن را به دیگری منتقل نماید و شکایت کیفری مطرح نکند، طبق قانون، حق شکایت کیفری خود را ساقط کرده است.
بنابراین طرح شکایت کیفری فردی که بعد از مراجعه دارنده چک به بانک، چک به او منتقل شده است، در دادگاه های کیفری مسموع نبوده و رسیدگی نخواهد شد، البته این نوع چک ها قابلیت رسیدگی توسط مراجع حقوقی و ثبتی را دارا هستند.
برای طرح شکایت کیفری از صادر کننده چک بلامحل به موارد ذیل حتما توجه داشته باشید؟
قانون گذار برای طرح شکایت کیفری، مهلت هایی را تعیین کرده است و رعایت آن را برای طرح اینگونه شکایات ضروری دانسته و ضمانت اجرای عدم توجه و رعایت مواعد مذکور را، عدم رسیدگی به شکایت در مراجع کیفری عنوان داشته است.
قانون گذار دو مهلت ۶ ماهه را برای طرح شکایت کیفری از چک برگشتی، ذکر نموده است
- دارنده مکلف است ظرف مهلت 6 ماه از تاریخ سررسید چک، به بانک مراجعه کرده و گواهی عدم پرداخت دریافت نماید.
- دارنده مکلف است ظرف مهلت ۶ ماه بعد از دریافت گواهی عدم پرداخت، شکایت کیفری خود را در دادسرای صالح مطرح نماید.
لازم به توضیح است، اگر به هر علتی این مهلت ها رعایت نگردد، فرصت طرح شکایت کیفری دارنده چک بسته خواهد شد. در صورت رعایت مهلت های ذکر شده، دارنده باید برای طرح شکایت کیفری خود به دادسرا مراجعه کند.
چه دادسراهایی صلاحیت رسیدگی به جرایم کیفری صدور چک بلامحل را دارند؟
در پاسخ باید گفت، دادسرایی در این گونه جرایم صالح به رسیدگی است که بانک صادر کننده گواهی عدم پرداخت، در حوزه قضایی آن دادسرا، حضور داشته باشد.
همانگونه که اشاره شد، جرم چک بلامحل، جرمی مطلق و البته قابل گذشت است یعنی نیازی به وقوع نتیجه آن نیست و صرف نبود پول در حساب جاری شخص صادر کننده در تاریخ سررسید، جرم چک بلامحل محقق می شود. چون این جرم مطلق است شاکی فقط با اثبات وقوع آن که همان نبودن پول در حساب شخص صادر کننده است، و با دریافت گواهی عدم پرداخت بانک و با در دست داشتن چک، به راحتی می تواند جرم را اثبات و نیازی به ادله و مدارک دیگری ندارد.
همیشه این نکته مهم را نیز مورد توجه قرار دهید، که دادسرا صرفا به جنبه کیفری و وصف مجرمانه چکهای پرداخت نشده رسیدگی می نماید و شاکی برای دریافت وجه چک خود می بایست با تقدیم دادخواست به دادگاه حقوقی صالح، نسبت به مطالبه آن اقدام کند.
شرایط احراز جرم چک بلامحل از سوی دادسراها
با احراز یکی از 4 حالت ذیل،جرم صدور چک پرداخت نشدنی محرز است:
- وقتی که صادر کننده چک، به میزان مبلغ مندرج در متن چک در زمان سررسید، وجه نقد در حساب بانکی خود نداشته باشد.
- وقتی که صادر کننده چک با علم و آگاهی از مسدود بودن حساب خود، اقدام به صدور چک نماید.
- هنگامی که صادر کننده چک به بانک عامل دستور دهد که وجه چک را پرداخت نکند و پس از آن در زمان های مقرر شکایت خود را در دادگاه ثبت ننماید و ادعایی که بر مبنای آن دستور عدم پرداخت مبلغ را به بانک داده است را نتواند اثبات کند.
- هنگامی که بانک به هر علت نتواند وجه چک را پرداخت نماید. مثل قلم خوردگی چک، مطابقت نداشتن امضا یا هر نوع اشکال دیگر که مانع پرداخت وجه چک گردد.
توصیه می شود حتما با مشورت گرفتن از یک وکیل با تجربه و متخصص در زمینه وصول مطالبات و چک، مراحل طرح شکایت خود را در مراجع قضایی پیگیری نمایید، تا بهترین و مطمئن ترین راه برای طرح شکایت به شما پیشنهاد گردد.
مطالبه وجه چک از دادگاه های حقوقی
همانگونه که در ابتدای امر به این موضوع مهم اشاره گردید، چک هایی وجود دارند که برای مطالبه وجه آن ها، نمی توان به هیچ عنوان شکایت کیفری مطرح کرد. در صورتی که چک، دارای وصف یا شرایط ذیل باشد امکان طرح شکایت کیفری از آن متصور نخواهد بود.
- چک سفید امضا صادر شده باشد یا چکی که بدون نام دارنده یا تاریخ صدور و یا بدون درج مبلغ صادر شده باشد.
- چک مشروط باشد. اگر در متن چک یا پشت آن، پرداخت آن منوط به شرطی شده باشد.
- چک بابت ضمانت صادر شده باشد. مثلا کلمه ضمانت یا تضمین در متن یا ظهر چک قید شده باشد.
- چک بدون تاریخ صادر شده باشد.
- چکی برای معاملات نامشروع صادر شده باشد مثل معاملات ربوی
- چکی که دارنده آن، مهلت های۶ ماهه مذکور را رعایت نکند.
- چکی که پس از صدور گواهی عدم پرداخت، به شخص دیگری منتقل گردد.
- چکی که داری اوصاف ذکر شده فوق باشد، به عنوان چک های حقوقی در دادگاه ها مورد رسیدگی قرار می گیرند و شکایت کیفری در مورد این گونه چک ها امکان پذیر نیست و فقط می توان برای دریافت وجه آن اقدام کرد و صادر کننده قابل مجازات نیست.
وجه چک حقوقی به چه صورت قابل مطالبه است؟
مراحل وصول این گونه چک ها مانند دیگر دعاوی حقوقی است، یعنی با تقدیم دادخواست، دعوی مذکور آغاز می گردد و دادگاه را به رسیدگی مشغول خواهد کرد. بعد از ارجاع پرونده به شعبه، با تعیین وقت رسیدگی، مراحل رسیدگی از سوی دادگاه آغاز می گردد و در انتها پس از ختم رسیدگی، در صورت ذی حقی دارنده چک، رایی مبنی بر پرداخت وجه چک به نفع او صادر می گردد.
متعاقبا پس از صدور اجراییه از سوی دادگاه، محکوم علیه باید ظرف مدت ۱۰ روز رای را اجرا کند و در صورت استنکاف محکوم از اجرای رای، طلبکار می تواند توقیف اموال محکوم را از دادگاه بخواهد. همچنین می تواند بازداشت محکوم را به علت استنکاف از اجرای دستور قضایی از دادگاه بخواهد.
ضمنا در صورتی که چک صادر شده از جمله چک های سیستم یکپارچه صیاد باشد، مراحل کمی راحت تر بوده و با دارا بودن شرایطی، مستقیما می توان از دایره اجرا نسبت به وصول چک اقدام نمود.
البته طی این مراحل کمی زمان بر است و مطمئنا نیاز به همراهی یک وکیل مجرب دادگستری جهت کسب نتیجه دلخواه، همیشه احساس می گردد.
مطالبه وجه چک از طریق ادارات ثبت
قانون گذار در جهت اعتبار بخشیدن بیشتر به چک، امتیاز خاص دیگری را برای این سند در نظر گرفته است، که دارنده برای وصول راحت تر وجه چک می تواند به مراجع ثبتی مراجعه کرده و از ورود به یک روند قضایی بپرهیزد. نکاتی که دارنده جهت مطالبه وجه از طریق مراجع ثبتی باید به آن توجه نماید.
- تقاضای صدور اجراییه ثبتی تنها از طرف دارنده ممکن است یعنی اولین کسی که چک را جهت وصول به بانک برده و مشخصات او از طرف بانک در ظهر چک قید شده است.
- دارنده چک می بایست گواهی عدم پرداخت از بانک دریافت کرده باشد.
- صدور اجراییه فقط بر علیه صادر کننده ممکن است.
- اداره ثبت مطابقت امضای چک را با نمونه امضای صادرکننده که در بانک موجود است انجام می دهد.
- صدور اجراییه مشمول مرور زمان نیست.
- در صورت فوت صادر کننده میتوان در مراجع ثبتی علیه وراث اقدام کرد.
برای اینکه اداره ثبت مشغول به رسیدگی شود می بایست در ابتدا دارنده عین چک و گواهی عدم پرداخت را به دایره اجرای اداره ثبت تحویل دهد سپس هزینه های قانونی آن را پرداخت کند و در انتها اموالی جهت توقیف به دایره اجرا معرفی کند. در این صورت دایره اجرا اموال معرفی شده را توقیف خواهد کرد.
چه مرجعی صلاحیت رسیدگی به شکایت از چک بلامحل را دارد؟
طبق معمول مرجع صالح برای رسیدگی به عناوین کیفری، دادسراهای محل وقوع جرم هستند که در مورد چک های کیفری عبارت است از دادسرای محل وقوع بانکی که گواهی عدم پرداخت را صادر کرده است.در خصوص چک های حقوقی نیز دادگاه های عمومی حقوقی محل بانکی که گواهی عدم پرداخت را صادر کرده و در خصوص ادارات ثبت نیز، اداره ثبتی که در محل وقوع بانکی که گواهی عدم پرداخت را صادر نموده صالح به رسیدگی هستند.
شکایت علیه صادر کنندگان چک های بلامحل، چقدر زمان میبرد؟
خوشبختانه با ابلاغ قانون جدید صدور چک و نحوه واگذاری چک های صیادی به متقاضیان با شرایط خاص، و همچنین کوتاه تر کردن مسیر رسیدگی، از حجم دعاوی چک های بلامحل در محاکم قضایی در حال کاسته شدن است.
با این حال باید عنوان کرد که تخمین زمان شروع و خاتمه طرح شکایت به هیچ عنوان قابل پیش بینی نیست و نمی‌توان زمان دقیقی را بیان کرد. البته پیشگویی زمان در پرونده های حقوقی و کیفری در هر زمینه ای، در اغلب مواقع کاملا دقیق نیست ولی قطعا کارشناسان و وکلای شاغل در این حوزه، با تجربه ای که در پیگیری و انجام پرونده های مختلف در زمینه وصول چک دارند، می توانند بهترین و سریع ترین مسیر را برای شما انتخاب نمایند.
هزینه های طرح شکایت
با توجه به اینکه، ثبت شکایت علیه صادر کنندگان چک بلامحل، هم از طریق مراجع کیفری و هم از طریق دادگاه های حقوقی و ادارات ثبت، قابل پیگیری است، لذا هزینه های دادرسی متفاوتی نیاز دارند.
در خصوص دعوای حقوقی چک مثل سایر دعاوی، هزینه دادرسی تا مبلغ ده میلیون ریال دودرصد و مازاد بر آن سه درصد خواسته می باشد. در مراحل واخواهی و تجدید نظر خواهی چهار درصد خواسته هزینه دادرسی باید پرداخت شود.
اما در خصوص شکایت کیفری از صادر کننده چک بر خلاف دیگر دعاوی کیفری، مبلغ چک در هزینه دادرسی موثر خواهد بود.
هزینه شکایت کیفری چک بلامحل تا مبلغ یک میلیون ریال، 6 هزار تومان می باشد . چنانچه مبلغ چک بیش از یک میلیون ریال باشد نسبت به مازاد یک میلیون ریال، تا مبلغ ده میلیون ریال سیصد هزار ریال (30 هزار تومان ) هزینه دادرسی دریافت می گردد.
برای چک های بیش از ده میلیون ریال نسبت به مازاد تا یک صد میلیون ریال باشد نسبت به مازاد یک صد میلیون ریال یک در هزار مبلغ مندرج در چک به عنوان هزینه دادرسی محاسبه و دریافت می گردد.
آیا برای تنظیم شکایت در این مورد نیاز به استفاده از خدمات وکیل داریم؟
اگر می خواهید طرح شکایت شما از صادرکنندگان چک های بلامحل، بهتر و با سرعت بیشتری پیش برود و به نتیجه مطلوبی برسید و حقوق از دست رفته تان را به دست آورید، به شما توصیه می کنیم که با یک وکیل مجرب وصول مطالبات حقوقی، حتما مشورت نمایید.
معمولا بعضی از مسائل پیش می آید که شاید از نظر شما عادی جلوه کند ولی برعکس، بسیار مهم هستند و می توانند در وصول وجه از دست رفته شما،واقعا تاثیر گذار باشند.
وکیل با تجربه و صادق می تواند شما را در خصوص موارد یاد شده، آگاه نماید، خصوصا شکایت از صادرکنندگان چک های بلامحل، که سه مرجع قضایی برای طرح شکایت از سوی قانونگذار معرفی گردیده است.
همچنین وکلای دادگستری قادرند در مورد کم و کیف جرم واقع شده و نحوه تنظیم شکایت نامه یا دادخواست حقوقی مطالبه وجه، شما را راهنمایی کنند و می تواند بررسی نمایند که آیا ادله و مدارک کافی برای اثبات شکایت،از سوی شما ارائه شده است یا خیر؟ علاوه بر آن وکلای مجرب و متخصص قادرند نتیجه احتمالی شکایت شما را پیش بینی نمایند و در روند رسیدگی و تسریع آن، نقش موثر و مثبتی ایفا کنند.
پس اگر شما هم قربانی صدور چک بلامحل شده اید و می خواهید با یک وکیل درجه یک مشاوره داشته باشید می توانید از طریق راه ارتباطی ما در شکایت 24، با مشاورین و وکلای متخصص در این زمینه ارتباط برقرار نمایید.
نحوه تنظیم شکایت و پشتیبانی به چه صورت است؟
مطمئنا مطرح کردن هر شکایتی در زمینه های حقوقی یا کیفری، به فراخور خود مستلزم پرداخت هزینه هایی شامل هزینه دادرسی، هزینه های کارشناسی و غیره خواهد بود.
در پرونده ها مختلف دیده شده که شاکی یا خواهان پرونده بعد از پرداخت تمام هزینه ها و ثبت شکواییه، به دلیل نقص در مدارک یا عدم توجه به محتویات پرونده برای ارائه استدلال های قوی چه در مقام دفاع و چه در مقام مطالبه حق، شکایتش با قرار رد یا منع تعقیب مواجه و علاوه بر هدر رفت هزینه، زمان زیادی را نیز صرف فعالیتی بیهوده نموده است.
