یکی از مسائل بسیار مهم در خصوص اسناد تجاری علی الخصوص چک، مسئولیت فردی است که به عنوان ضامن چکی را امضا می کند. اسناد تجاری قواعد و مقررات خاص خود را دارند که در قانون تجارت به آن اشاره شده است.
عدم توجه به ضوابط قانونی چک ممکن است عواقب جبران ناپذیری برای افراد به همراه داشته باشد. در حال حاضر رایج ترین سند برای پرداخت وجوه مختلف در بین مردم، چک است. البته در سالیان گذشته سوء استفاده های بسیاری از در استفاده از چک شده است و به همین جهت قانونگذار به دفعات متعدد قوانین چک را تغییر داده است. تغییراتی که در قانون چک اعمال شد، در کاهش سوء استفاده برخی افراد در این زمینه موثر بوده است.
فردی که به عنوان ضامن چک معرفی می شود، به همراه صاحب چک مسئولیت پرداخت وجه را دارند و در صورت بروز مشکل خاصی، هردو طرف مسئول می باشند. البته در خصوص مسئولیت ضامن چک بین حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد که برخی بر این باورند که ضامن چک به اندازه صاحب چک در قبال فرد دارنده این سند مسئولیت دارد اما عده ای دیگر نظر مخالف دارند.
در رویه قضایی دادگاه ها به این صورت است که ضامن چک به همراه سایر متعهدان چک مسئولیت تضامنی دارند (یعنی ضامن چک به همان اندازه سایر متعهدان چک مسئول می باشد). به همین جهت ضامن چک باید تمام مسئولیت ها و عواقب این کار را بپذیرد. در واقع صادرکننده چک، ظهرنویسان و کسانی که چک را منتقل می‌کنند و نیز ضامنان چک، همگی در مقابل دارنده چک، مسئولیت تضامنی دارند.
لازم به ذکر است که شخصی که ضمانت هر کدام از متعهدین چک را تقبل می کند، تنها با کسی مسئولیت تضامنی دارد که از او ضمانت کرده است. در ارتباط با سایر اسناد تجاری نیز رویه تقریبا به همین صورت است (البته با تفاوتی اندک) و ضامن در قبال کلیه اشخاص گیرنده سند مسئولیت دارد.
در صورتی که از سوی صاحب چک تخلفی صورت گیرد، ضامن چک می تواند علیه او طرح شکایت کند که در مراجع قضایی نسبت به این گونه شکایات رسیدگی می شود.
مسئولیت ضامن امضاء کننده چک
چک در مقایسه با سایر اسناد تجاری امتیازات و مزایای بالاتری دارد و قانونگذار از این حیث مقررات خاصی برای آن در نظر گرفته است. یکی از مزایا چک، مسئولیت تضامنی کلیه امضا کنندگان آن می باشد و به همین جهت اعتبار بالاتری دارد. بنابراین فردی که چک شخص دیگر اعم از حقیقی یا حقوقی را به عنوان ضامن امضا می‌کند، باید کاملا واقف به این موضوع باشد که ممکن است دارنده چک صرفا علیه او اقامه دعوی کند. به عبارت دیگر دارنده چک می تواند به صورت مستقیم از ضامن چک شکایت کند بدون آن که نامی از صاحب چک مطرح شود.
لازم به ذکر است که هیچ الزامی مبنی بر ضمانت صاحب چک از سوی ضامن در قانون وجود ندارد و ضامن می تواند از ظهر نویس یا انتقال دهنده چک ضمانت کند. همچنین اگر از صادر کننده چک ضمانت شده باشد تا وقتی وی مسئول باشد ضامن هم مسئول است اما اگر دیگر صادر کننده مسئولیت نداشته باشد ضامن هم مسئولیتی ندارد.
فردی که ضمانت متعهدان چک را تقبل می کند، باید از همان ابتدا نسبت به کلیه مسئولیت های خود آگاه باشد تا در صورت بروز مشکل قانونی بتواند به خوبی آن ها را حل و فصل کند. در اغلب مواقع پیش آمده است که تخلف غیر قانونی از سوی صاحب چک رخ داده است اما دارنده چک از ضامن شکایت کرده است و به نوعی شخص ضامن بدون انجام تخلف خاصی مقصر شناخته می شود.
در حال حاظر بسیاری از افراد به واسطه ضمانت از متعهدین چک، متهم پرونده های کیفری قرار گرفته اند و چه بسا مجرم شناخته شده و سابقه کیفری برای آن ها ثبت می شود.
در چه صورتی دارنده چک می تواند به ضامن چک رجوع کند؟
مطابق قانون در یکسری شرایط خاص، دارنده چک می تواند برای مطالبه مبلغ چک به ضامن مراجعه کند و حتی علیه او طرح شکایت نماید. ماده 315 قانون تجارت در این زمینه بیان می کند: « اگر چک در همان مکانی که صادر شده است باید تادیه گردد، دارنده چک باید در ظرف پانزده روز از تاریخ صدور وجه آن را مطالبه کند و اگر از یک نقطه به نقطه دیگر ایران صادر شده باشد باید در ظرف چهل و پنج روز از تاریخ صدور چک مطالبه شود.» مطابق این ماده، دارنده چک در مهلت زمان مشخص 15 و 45 روز می تواند برای مطالبه وجه چک اقدام کند.
به طور مثال فرض کنید شخص دارنده چک در زمان سر رسید به بانک مراجعه می کند و صاحب چک نیز مبلغ مورد نظر را در حساب خود فراهم آورده است تا دارنده چک بتواند وجه مندرج در چک را وصول کند. اما بنا به دلایل مختلفی مانند ورشکستگی بانک، امکان پرداخت مبلغ چک به دارنده وجود ندارد.
در این صورت در مهلت های 15 یا 45 روز، دارنده چک می تواند به ضامن مراجعه کند، در غیر اینصورت اگر مهلت زمان مزبور گذشته باشد، شخص ضامن مسئولیتی در این زمینه نخواهد داشت و دارنده چک نمی تواند به او رجوع کند.
حال ممکن است که میزان مبلغ موجود در حساب صادر کننده چک کمتر از وجه مندرج در چک باشد و به نوعی امکان وصول چک در این حالت وجود ندارد. دارنده چک می تواند در مهلت قانونی به ضامن رجوع کند، در غیر این صورت اگر مهلت قانونی گذشته باشد، ضامن هیچ مسئولیتی در قبال دارنده چک نخواهد داشت.
اگر ضامن صرفا از ظهرنویس چک ضمانت کرده باشد و دارنده نیز مهلت های قانونی (15 و 45 روز) را رعایت نکرده باشد، اینجا است که دارنده چک نمی تواند علیه ضامن ظهرنویس نزد طرح دعوی نماید. اگر ضامن از صادرکننده چک ضمانت کرده باشد، وضعیت چگونه است؟ چنانچه در مهلت مذکور دارنده چک اعتراض کند، دعوی علیه ضامن نزد دادگاه معتبر است و اگر در مهلت مذکور اعتراض نشود، دعوی علیه ضامن امکان پذیر نخواهد بود.
به طور کلی اگر دارنده چک در مهلت تعیین شده به ضامن رجوع کند و ضامن نیز نتواند مبلغ چک را پرداخت کند، دارنده می تواند از ضامن طرح شکایت نماید. شکایت از ضامن چک می تواند جنبه حقوقی یا کیفری داشته باشد که در مراجع صالح به آن رسیدگی می شود.
چه مرجعی به شکایت دارنده چک از ضامن چک رسیدگی می کند؟
در صورتی که مطالبه چک جنبه حقوقی داشته باشد، باید به دادگاه های حقوقی مراجعه کرد. مطابق رای وحدت رویه دیوان عالی کشور، دادگاه حقوقی صالح برای مطالبه چک می تواند دادگاه محل اقامت خوانده، دادگاه محل صدور چک و دادگاه محل برگشت خوردن چک باشد.
در صورتی که دارنده چک برای وصول مبلغ چک به بانک مراجعه کند، اگر در حساب صادر کننده به اندازه کافی پول وجود نداشته باشد، دارنده می تواند چک را برگشت بزند. بانک بابت برگشت چک به دارنده گواهی عدم پرداخت می دهد که از طریق می تواند از صاحب چک و ضامن شکایت کند. دارنده چک این اختیار را دارد که برای مطالبه وجه چک به ضامن رجوع کند، بدون آن که به صاحب چک مراجعه نماید.
لازم به ذکر است که حتی اگر دارنده چک گواهی عدم پرداخت را در مهلت های 15 و 45 روز اخذ کرده باشد، باز هم در هر زمانی نمی تواند از ضامن چک شکایت کند. درواقع دارنده چک می تواند تا پنج سال از تاریخ مطالبه چک علیه ضامن اقامه دعوی کند و بعد از آن دارنده تنها می‌تواند از کسی وجه چک را مطالبه کند که به ضرر او استفاده غیر قانونی کرده است.
یکی از اشکالات نظام بانکی این است که وقتی چکی برگشت می خورد و به لحاظ حقوقی با گواهی عدم پرداخت مواجه می شود، هیچ گونه اطلاعی به ضامن چک داده نمی شود. درواقع عدم اطلاع ضامن بابت برگشت خوردن چک می تواند ضرر و زیان فراوانی به وی وارد کند و حتی باعث بروز مشکلات حقوقی برای چنین افرادی شود.
مرجع صالح به رسیدگی شکایت ضامن چک از صاحب چک
به لحاظ قانونی این امکان برای ضامن چک وجود دارد تا از صاحب چک شکایت به عمل آورد، اما ممکن است این سوال مطرح شود که چه مراجعی صلاحیت رسیدگی به اینگونه شکایات را دارند؟ عمده شکایات ضامن از صاحب چک جنبه کیفری دارد و قاعدتا رسیدگی به پرونده های مزبور در صلاحیت محاکم کیفری است.
زمینه این گونه شکایات از زمانی آغاز می شود که صاحب چک مرتکب تخلف غیر قانونی شده و به لحاظ قانونی تخلف صورت گرفته جرم تلقی می شود. در این صورت ابتدا دادسرا تحقیقات مقدماتی شکایت مذکور را آغاز می نماید و پس از تمکیل شدن تحقیقات، برای صدور حکم و تصمیم نهایی پرونده را به دادگاه کیفری ارجاع می دهد. به طور کلی دادسرا و دادگاه کیفری محل وقوع جرم صلاحیت رسیدگی به شکایت ضامن چک از صاحب چک را دارند.
نحوه طرح شکایت ضامن چک از صاحب چک
طرح شکایت حقوقی ضامن از صاحب چک از طریق دادخواست و طرح شکایت کیفری به وسیله شکوائیه انجام می شود. همانطور که گفته شد، شکایت ضامن از صاحب چک اغلب جنبه کیفری دارد. به همین جهت زمانی که شکوائیه تنظیم شد، باید در دفاتر الکترونیک خدمات قضایی به ثبت برسد.
بعد از طی کردن این مرحله، شکوائیه برای رسیدگی به دادسرا صالح ارسال می شود تا تحقیقات لازم به عمل آید. اغلب پرونده های طرح شده در دادسرا با شكایت متضرر از جرم آغاز می شود. در دادسرا ها همواره شاهد افرادی هستیم كه با تنظیم و تقدیم شكایت نامه به مراجع ذی صلاح، اقدام به طرح شکایت خود می‌كنند و از مقامات قضایی تقاضا رسیدگی به جرم و مجازات مرتكبین جرایم را دارند.
شاکی در تنظیم شكایت كیفری، باید نکات مهم و ضروری را در شكایت خود درج كند تا مرجع تحقیق بتواند به درستی به بررسی شکایت مربوطه بپردازد. برای مطلع شدن از این نکات مهم در درج شکوائیه می توانید با سامانه شکایت 24 در ارتباط باشید.
چگونه شکوائیه تنظیم کنیم؟
تهیه و تنظیم شکواییه نیازمند رعایت قواعد و مقررات دادرسی است که اگر به درستی تنظیم نشود، توسط مرجع مربوطه رد و هیچگونه رسیدگی نسبت به آن نمی شود. به عبارت دیگر هر کسی از عهده تنظیم شکایت نامه یا شکوائیه بر نمی آید و تهیه آن باید توسط افراد متخصص انجام شود.
در واقع رعایت نکات مهم و قواعد خاص تنظیم شکوائیه باعث می شود که مرجع قضایی سریع تر به پرونده رسیدگی کند و شکایت مربوطه زودتر به نتیجه برسد. برای تنظیم شکایت نامه باید از افراد متخصص استفاده نمائید که تهیه و تنظیم آن را می توانید به سامانه شکایت 24 واگذار نمائید.
مشاوره حقوقی برای شکایت ضامن چک از صاحب چک
اگر ضمانت چک شخصی را برعهده گرفته اید و قصد شکایت از او را دارید، راه حل مناسب برای شما استفاده از خدمات و سرویس های متنوع حقوقی سامانه شکایت 24 می باشد که می توانیم شما را در تمام مراحل شکایت راهنمایی کنیم. اصولا طرح شکایت مرتبط با اسناد تجاری از جمله چک، کمی زمانبر و نیازمند رعایت یک سری موارد قانونی است که بدون بهره گیری از کارشناسان و مشاوران حقوقی مجرب عملا روند رسیدگی را دشوار می کند.
سامانه شکایت 24 با بهره مندی از مشاوران و کارشناسان مجرب و متخصص در امور حقوقی و کیفری و ارائه خدماتی نظیر مشاوره های تخصصی حقوقی، می تواند شما را در تمامی مراحل ثبت شکایت یاری نماید. در صورتی که قصد شکایت از صاحب چک را دارید، بهتر است قبل از هر اقدام حقوقی از خدمات این سامانه بهره مند شوید.
آیا امکان محکومیت صادر کننده چک به پرداخت تمامی خسارات وارد شده به دارنده چک وجود دارد؟
بله، برای دارنده چک این حق درنظر گرفته شده که محکومیت صادرکننده به پرداخت تمامی خسارات و هزینه های وارد شده را که مستقیما و به طور متعارف در جهت وصول طلب خود از ناحیه وی متحمل شده است از دادگاه تقاضا کند.
آیا ضامن چک فقط می تواند ضمانت صادرکننده چک را بر عهده بگیرد؟
خیر، شخصی که به عنوان ضامن معرفی می شود، می تواند ضمانت کلیه متعهدان چک نظیر صاحب چک و ظهرنویس را برعهده بگیرد.
