شکایت حفر چاه غیر مجاز چگونه است؟

چاه های حفر شده می توانند به عنوان منبع آب کم هزینه برای خانوارهای مختلف، برای جوامع کوچک روستایی و برای مناطق شهری به حساب بیایند.

اصل کار بسیار ساده است: یک حفره بزرگ در یک نقطه مشخص از زمین حفر می شود و سپس آب موجود در لایه های زیر زمین با کمک یک پمپ دستی یا موتوری استخراج می‌شود.

ساخت و ساز سریع است و تکنیک های مختلف حفاری ساده متناسب با اکثر شرایط زمین شناسی در دسترس هستند.

اگرچه چاه های حفر شده در روستا مقایسه با چاه های حفر شده در شهر، کمتر در معرض آلودگی آب های زیرزمینی هستند، ساخت و ساز کافی و حفاظت از چاه برای بهینه سازی یک سیستم مدیریت آب محلی در دراز مدت حیاتی است.

اما این نکته نیز قابل توجه است که بسیاری از افراد بدون توجه به قوانین و مقررات مربوطه، و حتی بدون ملاحظه به کمبود آب، دست به حفر چاه غیر قانونی می زنند. در متن پیش رو نتایج این اشتباه را بررسی کرده و چگونگی شکایت حفر چاه غیر مجاز را توضیح می دهیم.

کمبود آب یک مشکل جهانی است!

70 درصد از سیاره ما را آب پوشانده است و به راحتی می توان فکر کرد که برای همیشه آب فراوان در اختیار داریم.

با این حال، آب شیرین – موادی که می نوشیم، حمام می کنیم، مزارع مزرعه خود را با آن آبیاری می کنیم – فوق العاده نادر است. تنها 3 درصد از آب جهان را آب شیرین تشکیل می دهد و دو سوم آن در یخچال های یخ زده جمع شده است و یا برای استفاده ما در دسترس نیست.

در نتیجه، حدود 1.1 میلیارد نفر در سراسر جهان به آب دسترسی ندارند و در مجموع 2.7 میلیارد نفر حداقل برای یک ماه از سال با کمبود آب مواجه می شوند. بهداشت نامناسب همچنین برای 2.4 میلیارد نفر مشکل ایجاد می کند – آن ها در معرض بیماری هایی مانند وبا و تب حصبه و سایر بیماری های منتقله از طریق آب هستند.

سالانه دو میلیون نفر، اکثرا کودکان، تنها بر اثر بیماری های اسهالی جان خود را از دست می دهند.

بسیاری از سیستم‌ های آبی که چرخه اکوسیستم ها را فعال نگه می دارند و جمعیت رو به رشد انسانی را تغذیه می‌کنند، دچار مشکل شده اند.

رودخانه ها، دریاچه ها و سفره های زیرزمینی در حال خشک شدن هستند یا آن‌قدر آلوده می شوند که نمی توان از آنها استفاده کرد.

بیش از نیمی از تالاب های جهان ناپدید شده اند. کشاورزی بیش از هر منبع دیگری آب مصرف می کند و بیشتر آب مورد مصرف در آن را از طریق مدیریت ناکارآمد، هدر می دهد.

تغییرات آب و هوایی الگوهای آب و هوا و آب را در سر تا سر جهان تغییر می دهد و در برخی مناطق باعث کمبود و خشکسالی و در برخی دیگر سیل می‌شود.

با نرخ مصرف فعلی، این وضعیت بدتر خواهد شد. تا سال 2025، دو سوم جمعیت جهان ممکن است با کمبود آب مواجه شوند و اکوسیستم های سراسر جهان حتی بیشتر آسیب خواهند دید.

این میان، در سرتاسر جهان، صدها هزار چاه حفر شده با دست یا با ماشین، آب مورد نیاز کشاورزی، صنعت و مصارف خانگی را در اختیار ساکنان روستایی و حتی شهری، قرار می دهد.

شاید این کار بتواند به صورت موقت مشکل بعضی از ما را حل کنید، اما مطمئنا راه حل مناسب برای این وضعیت نیست. همچنین در صورتی که حفر چاه به صورت غیر قانونی انجام شده باشد، نه تنها افراد خاطی، بلکه جامعه در خطر خواهد بود.

قوانین مربوط به توزیع عادلانه آب

در سال 1361، به منظور برقراری عدالت در جامعه و بهره مندی افراد از وضعیتی یکسان، قانون توزیع عادلانه آب به تصویب رسید.

در ماده 1 این قانون آمده است «بر اساس اصل 45 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آب های دریاها و آب های جاری در رودها و نهار طبیعی و دره ها و هر مسیر طبیعی دیگر اعم از سطحی و زیر زمینی و سیلاب ها و فاضلاب ها و زه‌آب ها و دریاچه ها و مرداب ها و برکه های طبیعی و چشمه سارها و آب های معدنی و منابع آب های زیرزمینی از مشترکات بوده و در اختیار حکومت اسلامی است و طبق مصالح عامه از آن ها بهره برداری می شود. مسئولیت حفظ و اجازه و نظارت به بهره برداری از آنها به دولت محول می‌شود».

با توجه به این ماده، حفر چاه در مناطق مختلف باید مجوز رسمی داشته باشد. زیرا سوء استفاده از منابع ملی و طبیعی، ضرری دو چندان داشته و زندگی همه افراد جامعه را به خطر می اندازد.

این موضوع تا جایی مورد اهمیت است که در فصل دوم این قانون در چند ماده، وضعیت آب های زیر زمینی توضیح داده شده است. برای آنایی بیشتر شما با این موارد برخی از آنها را مرور می کنیم.

‌ماده 3

استفاده از منابع آب های زیر زمینی به استثنای موارد مذکور در ماده 5 این قانون از طریق حفر هر نوع چاه و قنات و توسعه چشمه در هر منطقه از کشور با اجازه و موافقت وزارت نیرو باید انجام شود و وزارت مذکور با توجه به خصوصیات هیدروژئولوژی منطقه (‌شناسایی طبقات زمین و آب های زیرزمینی) و مقررات پیش بینی شده در این قانون نسبت به صدور پروانه حفر و بهره برداری اقدام می کند.

‌ماده 5

در مناطق غیر ممنوعه حفر چاه و استفاده از آب آن برای مصرف خانگی و شرب و بهداشتی و باغچه تا ظرفیت آبدهی 25 متر مکعب در شبانه روز مجاز است و احتیاج به صدور پروانه حفر و بهره برداری ندارد ولی مراتب باید به اطلاع وزارت نیرو برسد. وزارت نیرو در موارد لازم می تواند از این نوع چاه ها به منظور بررسی آب های منطقه و جمع آوری آمار و مصرف آن بازرسی کند.

• ‌تبصره 1: در مناطق ممنوعه حفر چاه های موضوع این ماده با موافقت کتبی وزارت نیرو مجاز است و نیازی به صدور پروانه حفر و بهره برداری ندارد.
• ‌تبصره 2: در صورتی که حفر چاه های موضوع این ماده موجب کاهش یا خشکانیدن آب چاه و یا قنات مجاز و یا چشمه مجاور گردد، وزارت نیرو بدوا به موضوع رسیدگی و سعی در توافق بین طرفین می نماید و چنانچه توافق حاصل نشد، معترض می تواند به دادگاه صالح مراجعه نماید.

‌ماده 13

اشخاص حقیقی و حقوقی که حرفه آنها حفاری است و با وسائل موتوری اقدام به حفر چاه یا قنات می کنند باید پروانه صلاحیت حفاری از وزارت نیرو تحصیل کنند و بدون داشتن پروانه مذکور مجاز به حفاری با وسائل موتوری نخواهند بود.

اشخاص فوق‌الذکر موظف‌اند کلیه شروط مندرج در پروانه صلاحیت حفاری و پروانه حفر چاه یا قنات را رعایت کنند و در صورت تخلف پروانه آن ها لغو خواه شد و اگر بدون پروانه اقدام به حفر چاه یا قنات کنند در مورد اشخاص حقیقی مالکین دستگاه و در مورد اشخاص حقوقی مدیران عامل شرکت ها و یا سازمان ها و مؤسسات حفاری به مجازات مقرر در ماده 45 این قانون محکوم خواهند شد و در صورت تکرار وزارت نیرو می‌تواند با اجازه دادستانی دستگاه حفاری را توقیف نماید. دادگاه تکلیف دستگاه حفاری را تعیین خواهد کرد.

مجازات های مربوط به حفر چاه غیر قانونی

اگر شکایت حفر چاه غیر قانونی را در نظر دارید، خوب است که مجازات های مربوط به آن را هم بدانید. این موارد در فصل پنجم قانون توزیع عادلانه آب با عنوان «جبران خسارات – تخلفات و جرائم و مقررات مختلفه جبران خسارت» آورده شده اند.

در ماده 45 این قانون می خوانیم که «اشخاص زیر علاوه بر اعاده وضع سابق و جبران خسارت وارده به 10 تا 50 ضربه شلاق و یا از 15 روز تا سه ماه حبس تأدیبی بر حسب موارد جرم به نظر حاکم شرع محکوم می شوند.

• هر کس عمدا و بدون اجازه دریچه و مقسمی را باز کند یا در تقسیم آب تغییری دهد یا دخالت غیر مجاز در وسائل اندازه‌گیری آب کند یا به نحوی از انحاء امر بهره برداری از تأسیسات آبی را مختل سازد.
• هر کس عمدا آبی را بدون حق یا اجازه مقامات مسئول به مجاری یا شبکه آبیاری متعلق به خود منتقل کند و یا موجب گردد که آب حق دیگری به او نرسد.
• هر کس عمدا به نحوی از انحاء به ضرر دیگری آبی را به هدر دهد.
• هر کس آب حق دیگری را بدون مجوز قانونی تصرف کند.
• هر کس بدون رعایت مقررات این قانون به حفر چاه و یا قنات و یا بهره برداری از منابع آب مبادرت کند.

‌تبصره این ماده نیز عنوان می کند که «در مورد بندهای 2 و 3 و 4 با گذشت شاکی خصوصی تعقیب موقوف می‌شود».

همچنین در ماده 14 این قانون ذکر شده است که «هر گاه در اثر حفر و بهره برداری از چاه یا قنات جدیدالاحداث در اراضی غیر محیاه آب منابع مجاور نقصان یابد و یا خشک شود، به یکی از طرق زیر عمل می‌شود:

• ‌الف: در صورتی که کاهش و یا خشک شدن منابع مجاور با کف شکنی و یا حفر چاه دیگری جبران پذیر باشد با توافق طرفین صاحبان چاه جدید باید هزینه حفره چاه و یا کف شکنی را به صاحبان منابع مجاور پرداخت نمایند.
• ب: در صورتی که کاهش و یا خشک شدن منابع مجاور با حفر چاه و یا کف شکنی جبران پذیر نباشد در این صورت با توافق طرفین مقدار کاهش یافته آب منابع مجاور در قبال شرکت در هزینه بهره برداری به تشخیص وزارت نیرو از چاه یا قنات جدید باید تأمین شود. در صورت عدم توافق طرفین طبق بند ج این ماده عمل می شود.
• ج: در صورتی که با تقلیل میزان بهره برداری از چاه یا قنات جدید مسئله تأثیر سوء در منابع مجاور از بین برود در این صورت میزان بهره برداری چاه یا قنات جدید باید تا حد از بین رفتن اثر سوء در منابع مجاور کاهش یابد.
• ‌د: در مواردی که چاه یا قنات جدید در اراضی محیاه حفر و احداث شده باشد و آب منابع مقابل را جذب ننماید، احکام بالا در مورد آن جاری نخواهد شد».

برای گزارش و شکایت حفر چاه غیر مجاز به کجا مراجعه کنیم؟

سامانه ارتباط مردمی (سجام) سامانه معرفی شده از طرف معاونت پیشگیری از جرم قوه قضاییه، بستر مناسبی برای گزارش دهی در امور مشابه به حفر چاه غیر مجاز است.

با ورود به این سامانه می توانید متن گزارش خود را وارد کرده و با ارائه اطلاعات درست، در پیگیری و پیشگیری این امور سهیم باشید.

همچنین در صورتی که دولت اذعان داشته باشد که فرد یا افرادی در محدود زندگی خود اقدام به حفر چاه غیر قانونی کرده اند، این اختیار را دارد که با آن ها برخورد کرده مطابق با موارد ذکر شده در متن قانون، با این افراد برخورد کند.

در چه وضعیتی حفر چاه غیر قانونی نیست؟

همان طور که در متن اشاره شد، با توجه به ماده 5 قانون توزیع آب عادلانه «در مناطق غیر ممنوعه حفر چاه و استفاده از آب آن برای مصرف خانگی و شرب و بهداشتی و باغچه تا ظرفیت آبدهی 25 متر مکعب در شبانه روز مجاز است و احتیاج به صدور پروانه حفر و بهره برداری ندارد ولی مراتب باید به اطلاع وزارت نیرو برسد.»

اشخاصی که با حفر چاه غیر مجاز زیان دیده اند، می توانند به دادگاه شکایت کنند؟

بله. مطابق با تبصره های 1 و 2 ماده 14 قانون توزیع عادلانه آب، «در کلیه موارد ذکر شده در این ماده (که در متن به آن اشاره شد) بدوا وزارت نیرو به موضوع رسیدگی و نظر خواهد داد. معترض می ‌تواند به دادگاه صالحه شکایت نماید. همچنین میزان آب منابع مجاور با توجه به آمار و شواهد و قرائن و شرایط اقلیمی توسط کارشناسان وزارتین نیرو و کشاورزی تعیین می شود.

اگر چاه در ملک غیر باشد، تکلیف چیست؟

با توجه به ماده 17 قانون ذکر شده «اگر کسی مالک چاه یا قنات یا مجرای آبی در ملک غیر باشد تصرف چاه یا قنات یا مجرا فقط از نظر مالکیت چاه یا قنات و مجرا و برای عملیات مربوط به قنات و چاه و مجرا خواهد بود و صاحب ملک می تواند در اطراف چاه و قنات و مجرا و یا اراضی بین دو چاه تا حریم چاه و مجرا هر تصرفی که بخواهد بکند مشروط بر این که تصرفات او موجب ضرر صاحب قنات و چاه و مجرا نشود».