شکایت ضرر و زیان چگونه است؟

وقتی جرمی به وقوع می پیوندد، آثار آن جرم علاوه بر به هم زدن نظم عمومی جامعه، باعث ورود خساراتی به بزه دیده نیز خواهد شد. قانون به شاکی یا متضرر از جرم در مقام مدعی خصوصی، این حق را داده تا بتواند حقوق از دست رفته خود را از مراجع کیفری و حقوقی طلب نماید.

ضرری قابل مطالبه است که مستقیماً ناشی از وقوع جرم بوده و متضرر از جرم بتواند در مقام مدعی خصوصی، با ارائه دادخواست به دادگاه، آن را مطالبه نماید.

در این مقاله قصد داریم در صورتی که مخاطبین محترم شکایت 24، به هر نحو قصد شکایت و مطالبه ضرر وزیان ناشی از جرم را در محاکم قضایی کشور دارند، با نحوه و چگونگی طرح شکایت و مراجع قضایی صالح برای رسیدگی به این گونه شکایات، آشنا نماییم و تا حد ممکن ضررهای قابل مطالبه و مهلت زمان طرح آن را مورد بررسی قرار دهیم.

شرایط طرح دعوای مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم به همراه شکایت کیفری

رسیدگی مراجع کیفری کشور به دعاوی خصوصی امری استثنایی است. برای مطالبه ضرر و زیان حاصل از جرم، متضرر بایدبه دادگاه کیفری رسیدگی کننده به اصل جرم،دادخواست حقوقی تقدیم و تسلیم نماید. البته برای مطالبه این ضرر و زیان محدودیت ها و شرایط خاصی نیز در نظر گرفته شده است که به بررسی آنها خواهیم پرداخت:

باید ضرر و زیان وارده به شاکی، از جرم حاصل شده باشد

همانگونه که ذکر شد به دلیل استثنایی بودن رسیدگی مراجع کیفری به دعاوی حقوقی، دادگاه های کیفری صلاحیت رسیدگی به هر دعوای حقوقی را ندارد و صرفا صلاحیت آنها، رسیدگی به ضرر و زیان ناشی از جرم واقع شده، آن هم با رعایت شرایط خاص است.

برای مثال، اگر تصادفی به علت بی احتیاطی راننده، باعث ایراد صدمه بدنی و خسارت به اتومبیل مجنی علیه گردد، ضرر و زیان ناشی ازجرمِ ایراد صدمه بدنی غیر عمدی، مثل هزینه درمان و دیه از دادگاه کیفری رسیدگی کننده به اصل جرم قابل مطالبه است.

ولی خسارت وارده به خودرو به دلیل این که منشاء این خسارت ناشی از جرم نیست و در قوانین کیفری ما تخریب غیر عمدی جرم انگاری نشده، قابل طرح در دادگاه های کیفری نبوده و باید در دادگاه های حقوقی مطرح گردد.

پس از وقوع جرم، حتما شکایت کیفری مطرح شود

مطابق ماده 11 قانون آیین دادرسی کیفری: «بعد از آن که متهم تحت تعقیب قرار گرفت،مدعی خصوصی می تواند از دادگاه کیفری رسیدگی کننده به اصل جرم، مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم را تقاضا نماید.

مطالبه ضرر و زیان از دادگاه کیفری وقتی ممکن است که متضرر از جرم قبلاً دعوای کیفری علیه مرتکب جرم را اقامه نموده و یا این که متهم بر اساس اقدام دادستان مورد تعقیب قرار گرفته باشد.

اگر جرم از جمله جرایمی باشد که تعقیب آن منوط به شکایت شاکی خصوصی بودهو وی شکایتی برای تعقیب کیفری متهم نکرده باشد، رسیدگی به دعوای خصوصی او نیز در مرجع کیفری امکان پذیر نبوده و این دعوا در دادگاه حقوقی قابل مطرح شدن است.»

ضرر قابل مطالبه در قوانین کیفری به چه ضررهایی اطلاق می گردد؟

مطابق ماده 14 قانون آیین دادرسی کیفری:شاکی قادر است جبران کلیه ضرر های مادی و معنوی و همچنین منافع ممکن الحصول ناشی از جرم را از دادگاه مطالبه کند.

زیان های معنوی را می توان شامل هتک حیثیت و اعتبار شخصی و خانوادگی یا اجتماعی و صدمات روحی و روانی بر شمرد که دادگاه می تواند ضمن صدور حکم به جبران خسارات مالی، به جبران زیان از طرق دیگر از قبیل الزام به عذرخواهی و درج حکم در جراید و امثال آن رای دهد.

منافع ممکن الحصول نیز بر طبق قانون مجازات اسلامی منافعی است که صدق اتلاف کند و طبق این ماده، ضرر و زیان های ناشی از جرم را می توان با ارایه دادخواست ضرر و زیان مطالبه کرد و در این خصوص تفاوتی بین جرائم قابل گذشت و غیر قابل گذشت نیست.

آیا امکان درخواست تامین خواسته در جرایم کیفری نیز متصور است؟

طبق قانون آیین دادرسی کیفری شاکی می تواند در صورت مطالبه خسارت، تامین ضرر و زیانهای خود را از بازپرس پرونده مطالبه کند. بازپرس اگر این درخواست را مبتنی بر دلایل قابل قبول تشخیص دهد، قرار تامین خواسته صادر خواهد کرد و این قرار به محض ابلاغ، اجرایی می گردد.

مگر اینکه ابلاغ فوری ممکن نگردد و تاخیر در اجرا باعث تضییع خواسته شود که در این حالت ابتدا قرار تامین اجرا شده و سپس ابلاغ می گردد.

قرار تامین خواسته در امور کیفری همانند اجرای احکام مدنی در اجرای احکام کیفری دادسرای محل وقوع جرم، اجرا می گردد.

شرایط ارائه دادخواست مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم چگونه است؟

بر اساس ماده 11 قانون آیین دادرسی کیفری،مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم نیازمند رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی است. یعنی مطالبه باید از طریق ارائه دادخواست حقوقی و پرداخت هزینه دادرسی مربوط به آن صورت پذیرد. بنابراین برای دریافت زیان ناشی از جرم، باید تشریفات آیین دادرسی مدنی را رعایت نمود و دادخواست به مرجع کیفری تقدیم کرد. لذا از آنجایی که مطالبه خسارت امری حقوقی است، باید در همه جرایم، مدعی خصوصی دادخواست ارائه نماید.

وجود کلیه ویژگی های خسارت قابل مطالبه از جمله از شخصی بودن ضرر، مسلم بودن ، مستقیم بودن و رابطه سببیت در دعوی ضرر و زیان ناشی از جرم کاملا لازم و ضروری می باشد.

آیا حکم به جبران ضرر و زیان ناشی از جرم، بدون ارائه دادخواست نیز ممکن است؟

پاسخ این سوال مثبت است و در مواردی خاص، بدون ارائه دادخواست امکان صدور حکم به جبران ضرر و زیان ناشی از جرم وجود خواهد داشت.که می توان به ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا و اختلاس و کلاهبرداری،ماده 667 قانون مجازات اسلامی و ماده 103 قانون تامین اجتماعی، اشاره نمود. در این موارد نیازی به تقدیم دادخواست نیست و مستقیما دادگاه حکم به رد مال یا تعیین خسارت می نماید.

تا چه زمانی مدعی خصوصی فرصت خواهد داشت تا دادخواست خود را به دادگاه کیفری ارائه کند؟

مهلت ارائه این دادخواست تا قبل از ختم دادرسی در دادگاه است. در مرحله تحقیقات مقدماتی، زمانی که متهم تحت تعقیب دادسرا قرار گرفت، شاکی می تواند اصل یا رونوشت کلیه مدارک خود را جهت درج در پرونده به دادسرا ارائه دهد.

شاکی می تواند در مرحله تحقیقات مقدماتی نیز دادخواست خود را به بازپرس یا دادیار ارائه دهد، تا در صورت صدور قرار مجرمیت، دادگاه کیفری رسیدگی کننده به اصل جرم، موضوع ضرر و زیان را نیز مورد رسیدگی و صدور حکم قرار دهد. البته توصیه می شود، ابتدا منتظر بمانید تا قرار مجرمیت متهم صادر گردد تا احیانا هزینه های ارائه دادخواست شما از بین نرود.

منظور از ختم دادرسی، اعلام ختم دادرسی توسط قاضی در دادگاه بدوی کیفری است و امکان این که در مرحله تجدیدنظر یا حتی واخواهی مبادرت به ارائه دادخواست ضرر و زیان داد، وجود ندارد.

توصیه می کنیم حتما با مشورت گرفتن از یک وکیل با تجربه و متخصص در مسائل کیفری و خسارات ناشی از جرم،نسبت به طرح شکایت یا ارائه دادخواست دفاع از اتهامات وارده در این زمینه کمک بگیرید. از آنجایی که ممکن است بی اطلاعی به برخی مسائل موجب رد شکایت مطرح شده و یا محکومیت احتمالی فرد متهم گردد، حتما قبل از هر گونه اقدام، با یک وکیل متخصص مشورت نمایید.

چند نکته مهم در خصوص شرایط مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم

اگر بازداشت شخصی به علت خودداری خود او، از ارائه اسناد و مدارک بی‌گناهیش باشد یا او به منظور فراری دادن مجرم، خود را در مظان اتهام یا بازداشت قرار دهد یا کسی به هر جهت به ناحق موجبات بازداشت خود را فراهم کند یا اینکه شخص، در آن واحد به علت قانونی دیگری بازداشت شده باشد، شخص بازداشت‌شده استحقاق جبران خسارت را نخواهد داشت.

ضمنا شخص بازداشت شده باید ظرف مدت 6 ماه از تاریخ ابلاغ رای بی‌گناهی خود، درخواست جبران خسارت زمان بازداشت خود را به کمیسیون استانی ارائه دهد. اگر درخواست از سوی کمیسیون استانی رد شود، این شخص می‌تواند ظرف 20 روز از تاریخ ابلاغ، اعتراض مجدد خود را به کمیسیون ملی اعلام کند. رسیدگی به اعتراض در کمیسیون ملی جبران خسارت به عمل می‌آید و این رأی این کمیسیون قطعی است.

بر طبق ماده ۱۳ قانون مجازات اسلامی، حکم به مجازات و اقدامات تامینی و تربیتی و اجرای آن‌ها، نباید از مقدار و کیفیتی که در قانون یا حکم دادگاه تعیین شده، تجاوز نماید و هر صدمه و خسارتی که از این جهت رخ دهد، اگر که از روی عمد یا تقصیر باشد، موجب مسئولیت کیفری و مدنی است و در غیر این صورت خسارت را بیت‌المال مسلمین جبران می‌ کند.

در صورتی که پس از اجرای حکم، دلیل اثبات‌کننده جرم باطل گردد، مثلا در دادگاه مشخص شود که مجرم فرد دیگری بوده،یا اینکه اصلا جرمی رخ نداده است،و متهم به علت اجرای حکم، دچار آسیب جانی بدنی یا خسارت مالی گردد،هر کسی که خسارت مذکور به عمل آنان بر می گردد، همچون ادا کننده سوگند یا شاهد به قصاص یا دیه یا تعزیر مقرر در قانون و جبران خسارت مالی زیان دیده محکوم می گردند.

مطابق ماده ۲۶۰ قانون آیین دادرسی کیفری، برای پرداخت خسارت به بازداشت‌شدگان بی‌گناه و اجرای تصمیمات کمیسیون‌های مذکور،صندوقی در نظر گرفته شده که بودجه آن هر سال از محل بودجه کل کشور تأمین و زیر نظر وزارت دادگستری اداره می گردد.

چه مرجعی صلاحیت رسیدگی به شکایت ضرر و زیان ناشی از جرم را دارد؟

دعوای مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم را هم می توان از طریق مراجع کیفری و هم دادگاه های حقوقی مطرح کرد. در صورتی که از طریق مرجع حقوقی این موضوع مطرح گردد دیگر نمی توان آن را در مرجع کیفری رسیدگی کننده به پرونده طرح نمود.

با این حال این دعوا در جنبه کیفری تابع دادسرای محل وقوع جرم اصلی است که به تبع آن جرم دادخواست ضرر و زیان نیز مطرح گردیده است. ولی در خصوص مطالبه از طریق دادگاه های حقوقی، دادگاه محل اقامت خوانده دعوا صالح به رسیدگی جنبه حقوقی آن است.

پس دادخواست اصلی باید به دادگاه صالح کیفری رسیدگی کننده محل وقوع جرم یا دادگاه حقوقی یا شورای حل اختلاف محل اقامتگاه مباشر اصلی جرم ارائه شود.

شکایت ضرر و زیان علیه متهم چقدر زمان می‌برد؟

از آنجایی که متاسفانه همه روزه شاهد طرح اینگونه شکایات در محاکم قضایی مختلف هستیم، باید عنوان کرد که تخمین زمان شروع و خاتمه طرح شکایت یا ارائه دادخواست، بستگی به نوع رسیدگی به پرونده کیفری در شکایت اصلی دارد و به هیچ وجه قابل پیش بینی دقیق نیست و انجام تحقیقات مرحله مقدماتی و نهایتا پروسه ارسال پرونده به دادگاه کیفری و یا کارشناسی های متعدد، احتمال زمان بر شدن آن را افزایش می دهد.

بنابراین نمی‌توان زمان مشخصی را بیان کرد. البته پیشگویی زمان در پرونده های حقوقی و کیفری در هر زمینه ای، در اغلب مواقع کاملا دقیق نیست. ولی مطمئناً کارشناسان و وکلای شاغل در این حوزه، با تجربه ای که در پیگیری و انجام پرونده های مختلف مطالبه خسارت کسب نموده اند، می توانند بهترین و سریع ترین مسیر را برای شما انتخاب نمایند.

هزینه های طرح شکایت ضرر و زیان ناشی از جرم

همان گونه که ذکر شد، دعوای مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم را هم می توان از طریق مراجع کیفری و هم حقوقی مطرح کرد. در صورتی که از طریق مرجع حقوقی این موضوع مطرح گردد دیگر نمی توان آن را در مرجع کیفری رسیدگی کننده به پرونده طرح کرد.

هزینه دادرسی و تشریفات رسیدگی آن مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی می باشد و نسبت به دعاوی کمتر از بیست میلیون ریال باشد، دو ونیم درصد و نسبت به دعاوی که بیشتر از 20 میلیون ریال باشد، سه ونیم درصد هزینه دادرسی پرداخت می شود.

اما در مجموع هزینه دادرسی از مرحله ثبت شکایت تا صدور رای و هزینه های مرحله اجرا و همچنین تعرفه های حق الوکاله وکیل در صورت اخذ وکیل، هزینه های کارشناسی و هزینه های ثبت شکواییه هر ساله توسط سازمان برنامه و بودجه اعلام می گردد. برای اطلاع از تعرفه خدمات قضایی در سال 1400 می توانید به قانون بودجه کشور مراجعه نمایید.

برای اثبات ضررو زیان ناشی از جرم،چه مدارکی باید به همراه داشته باشم؟

شما قادر خواهید بود جهت اثبات ضرر و زیان ناشی از جرم، به اسناد و مدارک استناد نماید و در صورت نبودن تمامی این دلایل، با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری خسارت وارده از باب جرم واقع شده را ثابت نمایید.

همانگونه که قبلا نیز ذکر شد، برای شکایت شما باید تمامی مدارک و مستنداتی را که دارید ارائه کنید و آن ها را به همراه طرح شکواییه ضمیمه پرونده‌تان نمایید. توجه داشته باشید که برای اثبات هر دعوایی از اقرار، شهادت، قسامه، سوگند و اسناد میتوان استفاده نمود، هر چند علم و آگاهی قضات نیز در جریان پرونده های کیفری بی تاثیر نیست. مشورت با وکلای متخصص شکایت 24 می تواند تا حدودی شما را در تکمیل مدارک و ضمائم مورد نیاز و دلایل مورد استناد، آگاه نماید.

آیا برای تنظیم دادخواست ضرر و زیان، به استفاده از خدمات وکیل نیاز است؟

اگر می خواهید طرح شکایت شما در خصوص مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم و یا دفاع از این عنوان اتهامی، بهتر و با سرعت بیشتری پیش برود و به نتیجه مطلوبی برسید و حقوق از دست رفته تان را به دست آورید،

به شما به جد توصیه میکنیم که حتما با یک وکیل مجرب در مسائل مذکور،مشورت کنید. گاهی برخی از مسائل و موضوعات شاید از نظر شما عادی جلوه کند ولی برعکس، بسیار مهم هستند و می توانند در به دام انداختن جاعل و اثبات ادعای جعل،بسیار تاثیر گذار باشند. وکیل با تجربه و صادق می تواند شما را در خصوص موارد یاد شده، آگاه نماید.

همچنین وکلای دادگستری قادرند در مورد کم و کیف جرم واقع شده و نحوه تنظیم شکایت نامه، شما را راهنمایی کنند و می تواند بررسی نمایند که آیا ادله و مدارک کافی برای اثبات شکایت یا دفاع موثر از عنوان اتهامی،از سوی شما ارائه شده است یا خیر؟

علاوه بر آن وکلای مجرب و متخصص قادرند تا حدودی نتیجه احتمالی شکایت شما را پیش بینی نمایند و در روند رسیدگی وتسریعآن، نقش موثر و مثبتی ایفا کنند.پس اگر شما هم به دنبال احقاق حقوق از دست رفته خود هستید و می خواهید با یک وکیل درجه یک مشاوره داشته باشید، می توانید از طریق راه ارتباطی ما در شکایت 24، با مشاورین و وکلای متخصص در این زمینه ارتباط برقرار نمایید.

نحوه تنظیم شکایت و پشتیبانی به چه صورت است؟

مطمئنا مطرح کردن هر شکایتی در زمینه های حقوقی یا کیفری، به فراخور خود مستلزم پرداخت هزینه هایی شامل هزینه دادرسی و ثبت شکایت، هزینه های کارشناسی و… خواهد بود.

در پرونده ها مختلف دیده شده که شاکی یا خواهان پرونده بعد از پرداخت تمام هزینه ها و ثبت شکواییه، به دلیل نقص در مدارک یا عدم توجه به محتویات پرونده برای ارائه استدلالهای قوی چه در مقام دفاع و چه در مقام مطالبه حق، شکایتش با قرار رد یا منع تعقیب مواجه و علاوه بر هدر رفت هزینه، زمان زیادی را نیز صرف فعالیتی بیهوده نموده است.

مطمئن باشید حضور و همراهی یک وکیل توانمند، قطعا نتیجه پرونده شما را دگرگون خواهد کرد.